Dzielę się tu z Wami, i czynię to z przyjemnością, kawałkiem mojej tropikalnej czytelni, karaibskiej biblioteki; dzielę się inspiracjami literackimi wysączonymi z parnego, wilgotnego, zawsze szalonego, chaotycznego, fascynującego „Południa”. Poniżej wybrana lista lektur z rejonu Karaibów. To zapewne część pierwsza, bo klimatu południowego pod dostatkiem – w duszy, w pragnieniach, w aspiracjach, w zapowiedziach wydawniczych. Ale najpierw właśnie – Karaiby!

Wybrałem to, co dzielnie, nieraz buńczucznie manifestuje swoją obecność w moich bibliotecznych zasobach i co każdorazowo cieszy oczy, czasem ściska serce, wytrąca z czasoprzestrzeni multum wspomnień i drąży też przyszłość pożądaną.

To jest, oczywiście, lista otwarta. Nowiuśkie, świeże, nieoczekiwane, każde literackie stymulanty – mile widziane! Wasza w tym głowa, jak i moja. Lektury te, wypunktowane tu w porządeczku raczej luźnym, bez obligatoryjnego ciężaru, być może zainspirują Was do własnych poszukiwań; do osobistego dążenia w kierunku np. dominikańskim, haitańskim, jamajskim, każdym karaibskim, czy innym; być może wzmogą głód czytelniczy, albo po prostu rozweselą duszę reminiscencją literackiej podróży sprzed miesiąca, albo sprzed lat. „Było czytane, a jakże, było!”

Dla mnie tytuły te są ważne, znaczące, zmieniające pole widzenia, dodające celom podróżniczym wyrazistych barw, perspektyw, wiedzy. Lektury te, umówmy się, są raczej odkrywaniem tego, co już od odkryte; odkrywaniem najpierw z pozycji fotelowej, do późna w nocy, przy oczach obolałych, czerwonych, ale nadal chłonących akapit za akapitem z jakimś, rzec można, masochistycznym namaszczeniem. Wiecie, w czym rzecz – książki potrafią kraść noce, i co jeszcze, potrafią zmieniać życie.

Nie umiałbym podróżować bez czytania. Dla mnie czytać to szykować się do drogi. To żłobić wyobraźnię i sycić duszę wizją przygody, choćby nadal w wymiarze dziecięcych majaków. Wszystko to, nim człowiek pokona te osiem tysiączków kilometrów z okładem i wyląduje w złotej godzinie karaibskiego, rozwibrowanego gorącem popołudnia, w szpalerze palm kokosowych, w oparach smażonych zielonych plantanów i, dajmy na to, grillowanej koźliny. Jechać, dalej-bliżej, jechać w ogóle, to wiedzieć więcej. Zawsze. To otwierać nowe horyzonty, otwierać umysł, kondensować doznania. Często jeszcze przed podróżą. O to chodzi. I gdyby koleje losu sprawiły, że owa podróż mogłaby się nie odbyć – i tak zyskamy. I tak podróżowaliśmy.

Gdybym nie gotowił się lecieć ładne łata temu na Tobago, nie odkryłbym po drodze z taką intensywnością V.S. Naipaula – Trynidadczyka, noblistę z 2002 roku, jakże słabiutko znanego w naszym kraju. Poleciałem. Ale gdybym nie poleciał – zostałbym z Naipaulem! Z „Naszą ulicą”, z „Domem Pana Biswasa”, itd. Albo Ernest Hemingway i jego „Stary człowiek i morze”. Też tu jest. W sekcji kubańskiej. Przeczytany (bez bólu!) w podstawówce i na plaży Santa María del Mar pod Hawaną. Papa Hemingway zawiódł mnie na Kubę. Jestem tego pewien. Podróże kształcą. Wiadomo. Lecz mądrość ta staje się dla nas istotna, nabiera jakiejś mocy kiedy mamy z nią cokolwiek wspólnego; kiedy możemy coś do niej dołożyć, kiedy możemy ją, tak czy inaczej, potwierdzić. Wtedy podróż jest także spełnieniem.

Niech stanie się również spełnieniem czytelniczym…

Zachęcam Was – poszerzajcie tę poniższą listę karaibskich lektur! Dodawajcie swoje tytuły, choćby tu w komentarzach, rewidujcie je, dzielcie się swoimi propozycjami, odczuciami, sugestiami. Niech ta lista stanie się, jak najbardziej kompletna. Niech tworzy „Czytelnię Południową”, zapełniając jej półki po sam sufit, czy bardziej pompatycznie – po sam błękit karaibskiego nieba!

 Ostatnia aktualizacja 30/10/2020

Zasoby Czytelni Południowej

Dominikana

• Święto Kozła (La fiesta del Chivo), Mario Vargas Llosa, Znak, 2016, tłum. Danuta Rycerz.
• Topiel (Drown), Junot Díaz, Znak, 2009, tłum. Krzysztof Schreyer.
• Krótki i niezwykły żywot Oscara Wao (The Brief Wondrous Life of Oscar Wao), Junot Díaz, Znak, 2009, tłum. Jerzy Kozłowski.
• Czas Motyli (In The Time of the Butterflies), Julia Alvarez, Black Publishing 2014, tłum. Barbara Sieradz.
• All Inclusive. Raj, w którym seks jest Bogiem, Mirosław Wlekły, Agora, 2015.
• Ciudad Trujillo, Andrzej Wydrzyński, Wydawnictwo Śląsk, 1981.

Wydawnictwa obcojęzyczne:

• Trujillo: The Death of the Goat, Bernard Diederich, Little, Brown and Company, 1978.
• Galíndez, Manuel Vázquez Montalbán, Bibliotex, 2001.
• La era de Trujillo, Jesús Galíndez, Letra Gráfica, 2010.
• Identidad cultural y religiosidad popular, Carlos Andújar, Letra Gráfica Breve, 2007.
• Why the Cocks Fight: Dominicans, Haitians, and the Struggle for Hispaniola, Michele Wucker, Hill and Wang, 2000.
• The Dictator’s Seduction: Politics and the Popular Imagination in the Era of Trujillo, Lauren Derby, Duke University Press Books, 2009.

 

Haiti

• Kraj bez kapelusza (Pays sans chapeau), Dany Laferrière, Karakter, 2011, tłum. Tomasz Surdykowski.
• Niedziela, 4 stycznia (Bicentenaire), Lyonel Trouillot, Karakter, 2016, tłum. Jacek Giszczak.
• Błogie odwroty (Douces déroutes), Yanick Lahens, Karakter, 2018, tłum. Jacek Giszczak.
• Jak bez wysiłku kochać się z Murzynem (Comment faire l’amour avec un Nègre sans se fatiguer), Dany Laferrière, PIW, Warszawa, 2004, tłum. Jacek Giszczak.
• Smak młodych dziewcząt (Goût des jeunes filles), Dany Laferrière, Świat Książki, Warszawa 2009, tłum. Jacek Giszczak.
• Dzieci bohaterów (Les enfants des héros), Lyonel Trouillot, Karakter, 2009, tłum. Jacek Giszczak.
• Królestwo z tego świata (El reino de este mundo), Alejo Carpentier, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2018, tłum. Kalina Wojciechowska.
• Przybądź, ciemności (Tú, la oscuridad), Mayra Montero, Muza, 2003, tłum. Szafrańska-Brandt Marta.
• Hadriana moich marzeń (Hadriana dans tous mes rêves), René Depestre, Amber, 1992, tłum. Małgorzata Cebo-Foniok.
• Generał Słońce (Compère Général Soleil), Jacques Stéphen Alexis, Czytelnik, 1985, tłum. Małgorzata Hołyńska.
• Romancero pod gwiazdami (Romancero aux étoiles), Jacques Stéphen Alexis, Wydawnictwo Literackie, 1975, tłum. Anna Jasińska, Maria Ziębina.
• Źródło (Gouverneurs de la rosée), Jacques Roumain, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1950, tłum. Hanna Olędzka.
• Taniec nieba i ziemi. Bogowie haitańskiego wudu (Divine Horseman. The living gods of Haiti), Maya Deren, Wydawnictwo A, 2000, tłum. Zbigniew Zagajewski, Małgorzata Wiśniewska.
• Komedianci (The Comedians), Graham Greene, Instytut Wydawniczy PAX, 1966, tłum. Maria Skibniewska.
• Haiti. Początki Państwa i Narodu, Tadeusz Łepkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1964.
• Oddech, oczy, pamięć (Breath, Eyes, Memory). Edwidge Danticat, Warszawa: Gruner+Jahr Polska, 2007, tłum. Maria Olejniczak-Skarsgård.
• „Haiti” Literatura na Świecie, Nr 7-8/2020, Wyd. Instytut Książki, 2020.

Wydawnictwa obcojęzyczne:

• The Serpent and the Rainbow, Wade Davis, New York: Simon & Schuster, 1985.
• Passage of Darkness: The Ethnobiology of the Haitian Zombie, Wade Davis, University of North Carolina Press, 1988.
• Bonjour Blanc: A Journey Through Haiti, Ian Thomson, Vintage, 1992.
• Bon Papa Haitis Golden Years, Bernard Diederich, Markus Wiener, 2008.

 

Jamajka

• Diabeł Urubu (John Crow’s Devil), Marlon James, Wydawnictwo Literackie 2019, tłum. Robert Sudół.
• Księga nocnych kobiet (The Book of Night Women), Marlon James, Wydawnictwo Literackie 2017, tłum. Robert Sudół.
• Krótka historia siedmiu zabójstw (A Brief History of Seven Killings), Marlon James, Wydawnictwo Literackie, 2016, tłum. Robert Sudół.
• Wysepka (Small Island), Andrea Levy, Albatros, 2006, tłum. Izabela Matuszewska.
• Ostatnia Kobieta-Wyrocznia (The Last Warner Woman), Kei Miller, Świat Książki, 2012, tłum. Bohdan Maliborski.

Opowiadanie oraz esej z Jamajki w kwartalniku „Przekrój” (online, 2019):

• Łowca delfinów (The Dolphin Catcher), Diana McCaulay, tłum. Bartosz Wójcik.
• Wyblakłe niebo i granice pychy (A pale white sky. The limits of hubris), Diana McCaulay, tłum. Bartosz Wójcik.

 

Trynidad i Tobago

• Nasza ulica (Miguel Street), V.S. Naipaul, Noir sur Blanc, 2002, tłum. Robert Sudół.
• Dom pana Biswasa (A House for Mr Biswas), V.S. Naipaul, Noir sur Blanc, 2002, tłum. Krzysztof Obłucki.
• Masażysta cudotwórca (The Mystic Masseur), V.S. Naipaul, Noir sur Blanc, 2002, tłum. Maria Zborowska.
• Utrata El Dorado. Historia kolonialna (Loss of El Dorado. A Colonial History), V.S. Naipaul, Noir sur Blanc, 2005, tłum. Maria Zborowska.
• Biała kobieta na zielonym rowerze (The White Woman on the Green Bicycle), Monique Roffey, Nasza Księgarnia, 2011, tłum. Anna Studniarek-Więch.
• Afrykańskie korzenie UFO (The African Origins of UFOs), Anthony Joseph, Korporacja Ha!art, Kraków 2020, tłum. Teresa Tyszowiecka BlasK!.

Opowiadanie z Trynidadu w kwartalniku „Przekrój” (online, 2018):

• Przejście (Passage), Kevin Jared Hosein, tłum. Bartosz Wójcik.

 

Martynika i Gwadelupa

• Texaco, Patrick Chamoiseau, Prószyński i S-ka, 1999, tłum. Adam Szymanowski.
• Wielka Kreolka (La Grande Béké), Marie-Reine de Jaham, Orbita, 1992, tłum. Joanna Kluza.
• Eksplozja w katedrze (El siglo de las luces), Wydawnictwo Literackie, 1975, tłum. Kalina Wojciechowska.

 

Portoryko

• Dziennik rumowy (The Rum Diary), Hunter S. Thompson, Niebieska Studnia, 2010, tłum. Krzysztof Skonieczny.

 

Barbados

• Ja, Tituba, czarownica z Salem (Moi, Tituba sorcičre), Maryse Condé, W.A.B., 2007, tłum. Krystyna Arustowicz.

 

Kuba

• Oddałam ci całe życie (Te di la vida entera), Zoé Valdés, Noir sur Blanc, 1999, tłum. Maciej Ziętara.
• Brudna trylogia o Hawanie (Trilogía sucia de La Habana), Pedro Juan Gutiérrez, Zysk i S-ka, 2004, tłum. Piotr Fornelski.
• Tropikalne zwierzę (Animal tropical), Pedro Juan Gutiérrez, Zysk i S-ka, 2005, tłum. Piotr Fornelski.
• Czekając na śnieg w Hawanie: Wyznania kubańskiego chłopca (Waiting for Snow in Havana), Carlos Eire, Zysk i S-ka, 2003, tłum. Tomasz Bieroń.
• Nasz człowiek w Hawanie (Our Man in Havana), Graham Greene, Sonia Draga, 2010, tłum. Maria Skibniewska.
• Sto butelek na ścianie (Cien botellas en una pared), Ena Lucía Portela, W.A.B., 2005, tłum. Marzena Chrobak.
• Adios muchachos, Daniel Chavarria, Muza, 2014, tłum. Jerzy Wołk-Łaniewski.
• Tango dla oprawcy (El rojo en la pluma del loro), Daniel Chavarria, Muza, 2015, tłum. Jerzy Wołk-Łaniewski.
• Cud w Miami (Milagro en Miami), Zoé Valdés, Noir sur Blanc, 2004, tłum. Maria Raczkiewicz-Śledziewska.
• Mambo Kings śpiewają o miłości (The Mambo Kings Play Songs of Love), Oscar Hijuelos, Albatros, 1999, tłum. Michał Wroczyński.
• Piękna María, zwierciadło mojej duszy (Beautiful María of My Soul), Oscar Hijuelos, Albatros, 2012, tłum. Magdalena Słysz.
• Królowa Karaibów, Klementyna Suchanow, W.A.B., 2013.
• Cuba libre. Notatki z Hawany (Cuba Libre), Yoani Sánchez, W.A.B., 2010, tłum. Joanna Wachowiak-Finlaison.
• Mea Kuba (Mea Cuba), Guillermo Cabrera Infante, Philip Wilson, 2004, tłum. Marcin Markowski.
• Huragan nad cukrem (Ouragan sur le sucre), Jean-Paul Sartre, Wydawnictwo Iskry, 1961, tłum. Zbigniew Stolarek.
• Hawana. Podzwrotnikowe delirium (Havana: A Subtropical Delirium), Mark Kurlansky, Czarne, 2018, tłum. Tomasz Fiedorek.
• Kuba. Syndrom wyspy, Krzysztof Jacek Hinz, Wyd. Dowody na Istnienie, 2016.
• Fidelada, Krzysztof Mroziewicz, Zysk i S-ka, 2011.
• Stary człowiek i morze (The Old Man and the Sea), Ernest Hemingway, Muza, 2007, tłum. Bronisław Zieliński.

Wydawnictwa obcojęzyczne:

• Biografía de la trova, Luis Fernández Zaurín, Ediciones B, 2005.

 

Karaiby totalnie

• Jesień patriarchy (El otoño del patriarca), Gabriel García Márquez, TMM Polska, 2007, tłum. Carlos Marrodán Casas.
• Sto lat samotności (Cien años de soledad), Gabriel García Márquez, Mediasat Poland, 2005, tłum. Kalina Wojciechowska, Grażyna Grudzińska.
• Nie ma kto pisać do pułkownika (El colonel no tiente quien le escriba), Gabriel García Márquez, Muza, 2005, tłum. Agnieszka Rurarz.
• Podróż karaibska (The Middle Passage. A Carribean Journey), V.S. Naipaul, Noir sur Blanc, 2005, tłum. Maryna Ochab.
• Mapa Nowego Świata. Wybór wierszy, Derek Walcott, Znak, 2008, tłum. Stanisław Barańczak i inni.
• Opowiadania z Wysp Karaibskich (Stories from the Caribbean), V.S. Naipaul, E. R. Braithwaite i inni, Książka i Wiedza, 1967, tłum. Zofia Kierszys.
• Stosunki międzynarodowe na Karaibach. Perspektywa postkolonialna, Marcin Florian Gawrycki, Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW Muzeum Historii, 2014.
• (I)grając ze smakiem, Marcin Florian Gawrycki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2013.
• Język a tożsamość. Język hiszpański w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach, Anna Kaganiec-Kamieńska, Universitas, 2017.
• Republika Piratów (The Republic of Pirates: Being the True and Surprising Story of the Caribbean Pirates and the Man Who Brought Them Down), Colin Woodard, Sine Qua Non, 2014, tłum.Bartosz Czartoryski.
• Zaginione białe plemiona. Podróż w poszukiwaniu zapomnianych mniejszości (Trib bianche perdute: viaggio tra i dimenticati), Riccardo Orizio, Wyd. Czarne, 2009, tłum. Joanna Ugniewska, Mateusz Salwa.
• Dialogi z Ameryką. O frankofońskiej literaturze w Quebecu i na Karaibach, Józef Kwaterko, Universitas, 2003.
• Krzysztof Kolumb. Pisma, tłum. Anna Ludwika Czerny, Wyd. P.I.W, 1970.
• Dzieje żywota i znamienitych spraw Admirała don Krzysztofa Kolumba przez jego syna Hernanda Colona, Hernando Colón, tłum. Alija Dukanović, Wyd. MON, 1965.
• Burzliwe dzieje Morza Karaibskiego (Biografia del Caribe), German Arciniegas, Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, tłum. Kazimierz Zawanowski.
• Archipelagu dzieje niełatwe. Obrazy z przeszłości Antyli XV-XX w., Tadeusz Łepkowski, Wiedza Powszechna 1964.
• Polacy na Antylach i Morzu Karaibskim, Jan Lubicz-Pachoński, Wydawnictwo Literackie, 1979.
• Piratki z Karaibów (Lobas de mar), Zoé Valdés, Noir sur Blanc, 2010, tłum. Maria Raszkiewicz-Śledziewska.
• Podmorska wyspa (La isla bajo el mar), Isabel Allende, Muza, 2011, Grzegorz Ostrowski, Joanna Ostrowska.
• Caracol Beach, Eliseo Alberto, Muza, 2001, tłum. Maciej Ziętara.
• Burzliwe czasy (Tiempos recios), Mario Vargas Llosa, Znak, 2020, tłum. Marzena Chrobak.
• Baśnie afroamerykańskie (African American Folktales), Roger D. Abrahams, G+J (Seria: Baśnie Etniczne), 2012, tłum. Marta Komorowska
• Baśnie latynoamerykańskie (Latin American Folktales), John Bierhorst, G+J (Seria: Baśnie Etniczne), 2012, tłum. Hanna Turczyn-Zalewska 

Wydawnictwa obcojęzyczne:

• 90 Degrees of Shade: 100 Years of Photography in The Caribbean, Soul Jazz Books, 2014.

 

Poezje około-karaibskie online

Wszystkie pozycje w przekładzie Bartosza Wójcika. Krótkie wprowadzenia-komentarze pochodzą od tłumacza.

Ceniony, wielokrotnie nagradzany poeta trynidadzko-brytyjski; wiersze przybliżające doświadczenia karaibskiej diaspory:

• Roger Robinson, Lament imigranta (Immigrant’s Lament), Magazyn Wizje, (9) 2/2020.
• Roger Robinson, Przenośny raj (A Portable Paradise), Magazyn Wizje, (9) 2/2020.
• Roger Robinson, Grace (Grace), Kwartalnik Przekrój, 13.10.2019.

Poetka trynidadzka; wiersz bezpośrednio dotyczy USA, a konkretnie śmierci Tamira Rice’a (2002-2014), afro-amerykańskiego nastolatka zastrzelonego przez policję; wiersz jako dokument artystyczny wpisuje się w ruch #BlackLivesMatter:

• Lauren K. Alleyne, Przycisk PLAY (Play), Magazyn Wizje, (8) 1/2020.

Jamajska pisarka o Martynice i mieszkankach wyspy widzianych oczami francuskiego malarza Paula Gauguina:

• Jacqueline Bishop, Pod mangowcami (Under the Mangoes), Kwartalnik Przekrój, 17.06.2019, s. 21.

Jamajska poetka o rodzimej wyspie jako kraju postkolonialnym, o relacji białych mieszkańców z czarnymi, o różnicach klasowych, o tożsamości dorastającej dziewczyny:

• Tanya Shirley, Letnie dni (Summer Days), Kwartalnik Przekrój, 17.06.2019, s. 21.

Brytyjski poeta i badacz literatury karaibskiej o relacji Północy z Globalnym Południem (w kontekście turystyki):

• Stewart Brown, Wieloryby (Whales), Kwartalnik Przekrój, 21.01.2019.